“Harri koskor baten errealitatea bere betean bagenekusa, berorretan Jainkoa, are bere hirutasun-errealitatean ere, genekusake” ”(El hombre y Dios, p.295).
Hastapenerako Zubiriren aipamen honen bidez nahi nioke hasiera eman lerro hauen hausnarketa gaiari. Sakontasunetik bestetik ezin izango diogu ekin Jainkoarenganako bideari. Erlijio barrutik bizitza bestela bizitzera bultzatuak gaudela uste eta sentitu izan dugu maiz. Barruko eta kanpokoaren Erlijioen artean bereizi izan dugu gehien-gehienetan. Formalidade aldera lerrarazi nahiko nuke bereizpen hau, tartetxo batez, lerro hauek dirauten bitartean behintzat. Izan ere, delako zedarritze hori une batez bazter utzirik, beste bereizte batzuen aldera egin nahiko nuke: bizitza sakontasunez ala azaletik bizitako bizitzen artekoa.
Gizakia bere bizitza eginaren eginez eraikitzera deitua den animalia da, zioskun Zubirik. Eginaren eginez, hil artean, bera izaten ari den eta izankizun den hori zehaztu eta zehaztu ariko da atergabe gizakia. Zubiriren ikusian, bere bizitza egin eta egin ibiltze delakoan, bere ibilbidean aurrera egin ahala, denboraren poderioz, errealitatea, gizakia inguratzen duen hori guztia, zerbait ez itxia bezala sentituz joaten da, bizitzeko duen oinarri-inguru hori ez dela kausa-eragineko kate itxi bat sentituz. Gizakiak bere bizitza egite alderako ibilbide horretan errealitatea zer edo zer guztiz ireki, sakon eta atzemanezin sentitzen du. Intereseko deritzot zubiritar ideia honi; alabaina, hein batean bederen, auzitan jartzera ausartuko naiz.
Izan ere, gero eta gehiago gara erlijiotasun galera erlijioaren baitan baino gehiago, edota erlijiosoa den horrekiko atxikimenduaren gainbeheran bainoago, zergatikoa beste nonbait sumatzen dugunok. Goiko lerroenari erantzunez, zera esango nuke, gero eta gehiago garela geure bizitzetan sakontasun eza, sakontasun eskasia sumatzen dugunok. Sakontasun ezak, hain justu ere, itxiko dizkigu misteriorako ate guztiak. Eta azaletik, bizitza azaletik bizi, izanda, misteriorako guztiz ezindurik, erlijio barruan edo kanpoan egongo gara formalki, gure ustezko sinesmen edota sinesmen-falta aditzera eman ahal izango du, talde batekotzat edo bestekotzat jo ahal izango dugu geure burua…, baina, finean eta buruan, geure bizimoldeak, lagun hurkoarekikoan, geure buruarekiko konfiantzari dagokionean, gure poz zein atsekabeak eraman-moldeak berdintsuak izango dira, berdinak ez badira. Geure buruaz diogunagatik bereizi ahal izango gara edo bereizi ahal izango gaituzte, baina, azken batez, bizimolde berbera izango dugu, bai kanpora edo besteei begira, bai geure buruari berari begira.
Ordena aldatuz, misteriorako galera erlijioaren galeraren ondorioa dela, berorren manifestazioa, eta ez alderantziz, esango digute beste zenbaitek. Hein batean hala litekeela ezin ukatuta ere (izan ere, Marià Corbik esango ligukeen bezala, erlijioak misteriorako guneetan gune eta lekuetan leku izan dira historian zehar), eta murrizkerietan erortzea saihestu nahirik, goragoko lerroekin bat eginez, misterioa bizipen unibertsalago edota erlijio/ez-erlijio bitasun horretaz haragoko zerbait dela esatearen alde egingo dut hemen. Jainkoa (edo jainkotasuna) eta misterioa (esanezinezko esperientzia gisa) gauza bat eta bera moduan pentsatu ohi dira.
Eta, lehengora bueltatuz, zeraren arriskuaren gainean jarri nahiko nuke azpimarra; egon-egon gaitezkeela erlijio barruan, eta aldi berean dardaraldi guztia idortua izan, eguneroko immanentziak itoarazita. “Beren egintzengatik ezagutuko dituzue” (Mt 7,15), diosku Ebanjelioak, areago ere esaten da: Ebanjelioaren Espirituaren bidez, beren egintzen dardaraldiagatik ezagutuko dituzue. Tamala izanik ere, antzeko dardaraldian dihardugu denok, fededunok zein fedegabeok, eta hainbatetan fededunok gure ustezko Itxaropenaren berri jada ez dirudien dardaraldian hain justu.
Mendebalaren halabeharraren patuz izango da ziur asko, baina gure munduak bere misterio guztia galdu du. Gure kultur zientifiko teknikoan, arrazoimen tresneria hutsera mugatuko ez den arrazoimenerako gaitasuna oso mendre dugu. Unibertsala den gaitz honek denok hartzen gaitu, erlijio barrukook zein kanpokook, bizi dugun pentsamoldearen eragina da. Berorrek Jainkoarenganako ezindu egiten gaitu zeharo eta guztiz, Agerkundeari berari jada entzungor gatzaizkiolarik. Bizipen-faltaz hiltzen zaigu Jainkoa. Eta hau ez da jada erlijio arazoa huts-hutsik. Agerkundea jada ez zaigu mintzo, ez bere ekimen-faltaz, ez, jada Berori entzuteko gai izango den entzumena falta zaigulako, jada ageri-agerikoaz haragokoa ikusteko ikusmen laburreko bilakatu garelako.
Jainkoa (edo jainkotasuna) eta Misterioa (esanezinezko esperientzia gisa) gauza bat eta bera moduan pentsatu ohi dira. Errealitatearen aurpegi esanezinezkoaren intuizio isiletik arrunt urrun gaudenetan gertatzen da hori. Jakin behar dugu une oro kopa eta Ardoa ondo bereizten. Egia da, koparik gabe adio Ardoari; baina giza historiak bestelako joeraren berri eman izan ohi digu etengabe, Koparekin tematua zeharo sentikaitz bihurtu baikara Ardoarekin; alferrik baina. Forma guztiari ihes egiten dion amildegi gaindiezinaren bizipena dugunean soil-soilik, bueltatzen gara berriz egunerokora Ardoa bere-berean aintzat hartzeko gaituak.
