Richard Horton-ek esan berri du covid-19 ez dela pandemia, sindemia baino. Horrela esanda, baten batek pentsa lezake hedabideetan erabiltzeko izenburu erakargarriren bat dela besterik gabe, amuaren estrategia, alegia. Kontua da Richard Horton “The Lancet”[1] aldizkari prestigiotsuan zuzendaria dela eta baieztapen hori joan den iraileko zenbakiko editorialean agertua dela[2], berak sinatua hain zuzen. Bere hitzetan, pandemia eta sindemia ez dira sinonimoak eta, hori kontuan izanik, birusari oldartzeko planteamenduetan gobernuen errakuntzetako bat izan da pandemia edo izurrite bezala tratatzea. Zertan datza diferentzia? Pandemiak nabarmentzen du gaitzaren iturria biologikoa; sindemiak, ordea, gizartean jartzen du azpimarra, hots, gaitz sozial baten aurrean gaude. Hori horrela, txertoak ez du konponduko oraingo hondamendia. Beste modu batean esanda, Hortonek dio “gure gizarteek esperantza behar dutela”, baina krisia pandemiatzat hartzen duen kudeaketak esperantza faltsuak dakartzala, gizartearen arrakalak (sindemiaren baldintza preseski) areagotzen baititu.
Horrela jarrita, ematen du gobernuen kudeaketari beste kritika bat eransten diogula, politikaren eta politikarien enegarren huts egitea. Bada, ez, ez da hori nire intentzioa, akatsak akats. Nire susmoa bestelakoa da: arazoa gure kulturan txertaturik dago, gure kulturarekin batera doa. Hemen, kultura hitzak adierazten du mundua (errealitatea) ulertzeko, irudikatzeko eta sentitzeko moldea, baita bertan kokatzeko (jarduteko) modua ere, hots, errealitate partekatuaren eremua finkatzen duena. Hari horri heldurik, Idurre Eskisabelek gogoeta kritiko interesagarria eskaintzen digu Berria egunkarian, urtarrilaren 23ko zenbakian. Bere planteamenduan, zientziaren gaizkiulertuan datza arazoetako bat, kulturalki teologia bihurtu baita zientzia; nolabait, zientzia dogma bihurtu da. Idurreren hitzetan “humanoon salbatzaile hutsezin, antzina jainkoa(k) nola. Jende modernoon hezurdura emozionalean erabat inskribatutako sinesmena baita natura gure probetxurako emana zaigula (…) hazkundearen fedeari heltzen diogu tematuta, zientziaren ikuspegi positibista bide”. Fede horrekin lotuta, natura menderatzeko borrokan, txertoa beste garaipen bat da. Planteamendu horren idazlea, jakina, ez dago txertoaren kontra; “sindemiaren konponbidea horretara urritzea” da kritikatzen duena.
Horton-ek eta Eskisabelek zurrunbiloaren magnitudea gure begi bistan jarririk, ekaitz honen amaiera ez da hain argi ikusten. Ikuspuntu hori mehatxagarria izanik, Horton-ek dionez, esperantzaren haize freskoa nahitaezko baldintza dugu, ozeano erdian jitoan baina bizirik irauteko ahaleginari eusten dion naufragoaren baldintza bezala. Esperantza, ordea, hitz magikoak bezala, ez dakigu oso ondo non saltzen den, zer biltegitan ezkutatzen den, nor den bere jabea. Horrez gain, testuinguruen arabera, esanahi askokoa da: aurreko normaltasunera ahalik eta lasterren itzultzea, txertoa(k) arrakastatsuak izatea, mugitzeko askatasuna berreskuratzea eta gauaren jabe berriro izatea, lokamuts hau laster batean ahaztea, hildakoen zerrenda murriztea, maitatzen ditugunak onik irtetea…
Kristau esperantza zeinekin identifikatzen da? Agian, esperantzaren merkatuan, beste bat?
Kristau esperantzak badu zerbait oso kontrakulturala dena gure gizartean. Giza historiaren barneko esperantzekin kontrajarri gabe, ez du besterik gabe horiekin bat egiten; bere iturrian eta muinean datza bereizitasuna, nonbait, kanpotik datorren agintzan (promesean) hain justu ere. Hortaz, ez da autopromesa(nork bere buruari egiten diona), ezta gizarteak eraikitakoa ere, nolabait, jasoa eta dohaina baita. Judu herriaren eskarmentuan, promesaren edukia badoa argitzen gertakari historikoetan, non konturatzen doan ez dela arrakasta politikoa (Erreinu boteretsua), ekonomikoa (aberatsak izatea) edo kulturala (jakintsuenak izatea); egin-eginean ere, erbestean, ezintasunean eta pobrezia gorrian, porrotaren zulo beltzean, herria hasten da bereizten bere ilusioen eta Jainkoaren promesaren artean. Kartzelan eta heriotzaren hatsa sentituz, Bonhoeffer-en aitormen ezin argiagoa: Jainkoak ez ditu betetzen gure desirak, bai, ordea, bere promesa guztiak. Jainkoaren promesa biziarekin lotuta dago, benetako bizia baita, eta hori Jainkoaren dohaina da eta ez gizakiaren esfortzua eta lorpena. Hori horrela, kristau esperantzak bi baldintza jartzen ditu, behinik behin: gure ahaleginez harakotik datorrenera zabalik egotea eta justizia egitea. Ohar bat ondo ulertzeko bigarren baldintza: justizia biblikoa ez da erromatar tradizioan erabiltzen dena, baizik eta ahulena eta baztertuena babestea eta integratzea. Bi baldintza horiek oso kontrakulturalak dira mendebaldeko gure zibilizazioan, baina, beharbada, norbanakoaren erraietan sustraituta daude. Baliteke bigarren baldintzak (justizia) Horton-en proposamenarekin nolabaiteko lotura izatea eta lehenenak Idurreren gogoetekin. Bada oinarrizko lur zorua fedearen eta kulturaren artean elkarrizketa sakon eta emankor bat egiteko.
[1] Munduan, osasun publikoaz ari diren aldizkarien artean, esanguratsuenetakoa da; inpaktuari dagokionez, lehenengo postuetan kokatuta dago.
[2] Richard Horton The Lancet 396(2020), 874
